«TÜRKMENGAZ» DÖWLET KONSERNI

«Türkmengaz» döwlet konserni dünýäde iri energetika kärhanalaryň biri bolmak bilen, onuň işleri tebigy gazy gözlemek, çykarmak, taýýarlamak, akdyrmak we gaýtadan işlemek ýaly ugurlary gurşapalýar.

Tebigy gazyň baý gorlaryna eýe bolan Türkmenistan bu ugurda dünýäde dördünji orny eýeleýär. Ägirt uly energetika kuwwatyna eýe bolmak bilen, ýurdumyz dünýä bazarlaryna ekologiýa taýdan arassa ýangyjy ugratmagyň köpugurly düzümini yzygiderli kemala getirýär, gaz pudagynda amala aşyrylýan taslamalar sebitde we dünýäde energetika howpsuzlygyny üpjün etmekde uly orun eýeleýär.

Türkmenistan-Özbegistan-Gazagystan-Hytaý gaz geçirijisi munuň aýdyň mysaly bolup, onda müňlerçe ýyllaryň dowamynda Ýewraziýanyň halklaryny birleşdirip, Beýik Ýüpek ýoluny dikeltmek pikiri öz beýanyny tapdy. Döwletara ulgam üç ugurdaş şahalary (A,B we C) öz içine alyp, olaryň her biriniň uzynlygy 1830 kilometre barabardyr. Merkezi Aziýadan gelip gowuşýan gaz HHR-iň 22 welaýatynyň we awtonom etraplarynyň ilatyna berilýär, olaryň sany 500 million adamdan hem geçýär.

Gazgeçirijiniň 2009-njyýylyň dekabrynda işegirizilen wagtyndan bäriTürkmenistandan Hytaýa tebigy gazyň 260 milliard kubmetrinden gowragy ugradyldy. Döwletara ylalaşyklaryna laýyklykda, geljekdetürkmen gazynyň HHR-e iberilýän mukdaryny bir ýylda 65 milliard kubmetre çenIi artdyrmak üçin, gaz geçirjisiniň D şahasy gurlar.

Ýene-de bir strategiktaýdan möhüm başlangyç Türkmenistan-Owganystan-Pakistan-Hindistan (TOPH) gaz geçirijisiniň gurluşygy bolup, onuň umumy uzynlygy 1840 kilometrden gowrakdyr, geçirijilik ukyby bolsa, bir ýylda gazyň 33 milliard kubmetrinedeň bolar.

Hormatly Prezidentimiziň belleýşi ýaly, Günorta-Gündogar Aziýanyň ýurtlaryna tebigy gazy uzak möhletleýin akdyrjak täze energetika ulgam sebitiň ykdysady taýdan ösmegine kuwwatly itergi berip, durmuş, ynsanperwer häsiýetli meseleleri çözmäge, parahatçylygy we durnuklylygy berkitmäge ýardam eder.

2018-nji ýylyň martynda BMG-niň Howpsuzlyk Geňeşiniň mejlisinde kabul edilen ýörite Kararnama bu taslamanyň ähmiýetini tassyklaýar. TOPH-yň gurulmagyny ençeme döwletler, şeýle hem halkara maliýe edaralary goldaýarlar.

Häzirki wagtda «Türkmengaz» döwlet konserni tarapyndan “Döwletabat-Derýalyk"gaz geçirijisi arkaly Russiýa Federasiýasyna türkmen tebigy gazy akdyrylýar. Şeýle hem türkmen tebi­gy gazyny “Körpeje-Gurtguýy" we “Döwletabat-Hangeran" gaz geçirijileri arkaly günorta tarapa ugratmak üçin hem tehniki mümkinçilikler bar.

2015-nji ýylda “Gündogar-Günbatar"gaz geçirjisi işe girizildi, ol ýurdumyzyň ähli gaz geçirijilerini bir bitewi ulgama birleşdirdi. Netijede Türkmenistanyň gündogarynda ýerleşen tebigy gazyň iri känlerinden “Döwletabat" “Ýaşlar" “Galkynyş" ýataklaryndan gazy Balkan welaýatyna akdyrmaga mümkinçilik döredi. Mundan başga-da,“Gündogar-Günbatar"gaz geçirjisi türkmen energiýa serişdelerini Hazar deňziniň üsti bilen halkara bazarlaryna ugratmak üçin ulanylyp bilner.

Hazarüsti gaz geçirjisiniň taslamasy hem gün tertibinden aýrylmaýar. Hazar deňziniň hukuk derejesi hakynda Konwensiýa gol çekilenden soňra, türkmen “mawy ýangyjyny" Ýewropanyň bazarlaryna ugratmagyň usulyny işläp taýýarlamak maksady bilen, bu ugurda geçirilýän işler giň gerime eýe boldy.

Dünýäde iri “Galkynyş" gaz känini senagat taýdan özleşdirmek işleri batly depginlerde dowam edýär, onuň gorlary “Ýaşlar" we“Garaköl" ýataklary bilen umumylykda 27 trillion kubmetre golaý mukdarda kesgitlenildi. Bu ýerde umumy kuwwaty bir ýylda "mawy ýangyjyň" 30 milliard kubmetrine deň bolan gazy gaýtadan işleýän toplumlaryň üçüsi ulanylmaga berildi. Meýdany 4 müň inedördül kilometrden gowrak bolan gaz ýatagynda ulanyş guýularyň her birinden ortaça bir gije-güdizde çykarylýan tebigy gazyň möçberi 2 million kubmetrine barabardyr.

Mundan başga-da bir ýylda harytlyk gazyň 10 milliard kubmetrini öndürýän zawodyň deslapky tehniki taslamasyny ýerine ýetirmek üçin “Mitsubishi Corporation" ýapon kompaniýasy bilen şertnama baglaşyldy, ony “Galkynyş" gaz känini özleşdirmegiň nobatdaky tapgyrynyň çäklerinde gurmak meýilleşdirilýär.

Hytaýyň milli nebitgaz kompaniýasy (CNPC) bilen netijeli hyzmatdaşlyk ýola goýuldy, ol önümi paýlaşmak hakynda şertnamanyň esasynda Merkezi Aziýa-Hytaý transmilli gaz geçirijisi üçin çig mal çeşmeleriniň birine öwrülen “Bagtyýarlyk" şertnamalaýyn çäkde ýataklary işläp taýýarlaýar. Amyderýanyň sag kenarynda geçirilen seýsmiki barlaglar, gözleg we ulanyş guýularynyň burawlanmagy bu ýerde gazyň uly gorlaryny ýüze çykarmaga mümkinçilik berdi.

Hazar deňziniň türkmen bölegindäki ýataklary özleşdirmek bilen hem uly mümkinçilikler baglydyr. Häzire çenli bilermenler onuň gorlaryny nebitiň we kondensatyň 12,1 milliard tonnasy, şeýle hem gazyň 6,1 trillion kubmetri möçberde kesgitlediler.

Häzir bu ýerde «Türkmengaz» döwlet konserniniň hyzmatdaşy “Petronas Garigali (Türkmenistan) Sdn.Bhd" (Malaýziýa) kompaniýasy işleýär, ol “Blok-1" şertnamalaýyn çäkde uglewodorodlary işläp taýýarlaýar. Goýlan maýa goýumlaryň umumy möçberi 11 milliard dollara deňdir. Häzir “Magtymguly" we “Diýarbekir" ýataklarynda nebit, gaz we kondensat güýçli depginlerde gazylyp alynýar. Şeýle hem “Garagol Deňiz" ýatagynyň günbatar böleginde buraw işleri geçirilýär.

Şeýlelikde, Türkmenistanyň tebigy gazyny has düýpli we toplumlaýyn gaýtadan işlemegi ileri tutup, dünýäniň energetika bazarynda energiýa serişdelerini ugradýan döwlet hökmünde ornuny berkitmek bilen çäklenmän, eýsem, energetika eksportynyň harytlyk düzümini diwersifikasiýalaşdyrmagyň, halkara hyzmatdaşlygynyň täze görnüşlerini işjeň ösdürmegiň hasabyna oňa gatnaşmagynyň häsiýetini hil taýdan oňyn üýtgetmägeoňat mümkinçilikleri bar.